Op donderdag 17 juni was de Werkplaats Circulaire Voedselketens. Ondernemers en intermediairs uit de gehele voedselketen namen deel; catering, vertegenwoordigers van het landbouwnetwerk in Regio Foodvalley, zorginstelling, maakbedrijven, gemeente en bijvoorbeeld Wageningen UR. We maakten onderling kennis en wisselden ideeën uit om in Regio Foodvalley samen verder te werken aan voedselketens met optimaal gebruik van grondstoffen, minder verspilling en goede verwaarding van reststromen.

Waarom deze werkplaats?

In onze regio zijn veel agrifood-ondernemers, kennispartijen, overheden en initiatieven die werken in specifieke onderdelen van de voedselketen. Er zijn veel projecten, netwerken, innovatie-trajecten en samenwerkingen.

De Werkplaats Circulaire Voedselketens is onderdeel van het samenwerkingsprogramma Living Lab Regio Foodvalley Circulair. Suzan Klein Gebbink, trekker van de werkplaats: “in Regio Foodvalley gebeurt natuurlijk heel veel op gebied van landbouw en food. Deze werkplaats trekt samen op met vele andere programma’s en netwerken, want een circulaire voedselketen raakt aan alle onderdelen.” Doel is vanuit een circulaire bril naar onze voedselketens te kijken:

• praktisch met ondernemers en initiatieven: hoe kunnen zij concreet hun verliezen verminderen, geld verdienen met hun afval en bijproducten, maar ook dat aan de voorkant het inkoop- en productieproces anders organiseren?
• breed in Regio Foodvalley: hoe kunnen we onze voedselketens anders organiseren, zodat de reststromen een optimale bestemming krijgen. Liever eerst voor menselijke consumptie, daarna pas als veevoer, voer voor insecten of vergisting.
  
  

Wat ging er al vooraf – ontwikkelingen in corona-tijd

In 2020 is een start gemaakt met de werkplaats, toen nog ‘werkplaats voedselverspilling’. Na één live bijeenkomst moest alles online. In die periode zijn diverse circulaire initiatieven verkend of tot stand gekomen, zoals plannen voor een sociale verspillingshub, een groenteverwerkingshub De Groenerie en plannen voor Foodhub Regio Foodvalley. Deze initiatieven komen in volgende bijeenkomsten aan bod. Ook zijn verschillende onderzoeken gedaan door studenten van Wageningen UR, bijvoorbeeld naar voedselverspilling in de zorg en naar de voedselstromen bij kleine bedrijven in binnensteden.

Andere activiteiten kwamen in corona-tijd juist tot stilstand. Zo stonden verschillende bedrijfsrestaurants klaar om met een 0-meting hun eigen voedselstromen in kaart te brengen, maar dat is niet mogelijk in een situatie waarbij hun klanten verplicht thuis werken. Ook zijn vanuit de werkplaats nauwelijks bedrijven bezocht en vonden geen brede werkplaatsbijeenkomsten plaats.

Wat viel tot nu toe op?

Op basis van de diverse ontwikkelingen hebben we verkend waar onze aanpak in de Werkplaats Circulaire Voedselketens vooral op moet richten. Ook omdat we een landelijke proeftuin voedselverspilling zijn, proberen we voortdurend onze eigen bevindingen te benoemen en ook van andere regio’s te leren. Wat tot nu toe op valt:

• Er zijn erg veel oplossingen voor de inzet van reststromen en partijen die vragen om deze stromen; voor nieuwe voedingsproducten, voor veevoer, voor de productie van eiwitten, vergisting. Er lijkt al bijna een concurrentie op de stromen te ontstaan.
• Er is een heel groot aanbod om ondernemers en andere partijen te helpen. Er zijn kennisvouchers, subsidies, diverse masterclasses en onder meer het onderwijs kan veel betekenen in de vorm van concrete praktijkopdrachten en stages. Ook hebben we een groot netwerk dat kan worden benut.

Kortom, veel oplossingen en hulpaanbod. Echter, daarvoor zijn bedrijven en initiatieven nodig die überhaupt aan de slag zijn / willen. Die zijn echter maar zeer beperkt actief en in beeld. Enerzijds komt dat natuurlijk door corona-omstandigheden. En omdat grotere bedrijven bijvoorbeeld vaak zelf actief zijn met hun voedselstromen. Maar, we zien ook dat veel organisaties zich überhaupt niet bewust zijn van de winst die zij kunnen behalen. Zij hebben geen beeld van hun eventuele verliezen of denken dat hun resten al een goede bestemming hebben. Ook geven kleinere bedrijven, zoals winkeliers of horeca, aan totaal geen tijd over te hebben om zich ook nog hierin te verdiepen. Ook is het lastig om voedselstromen op een veilige manier op het juiste moment en in de juiste hoeveelheid ergens te krijgen.

Positief is dat veel gesproken ketenpartijen wél graag een oplossing vinden voor hun voedselafval, op zoek zijn naar biobased verpakkingen, vragen hebben over wet- en regelgeving of toch eens meer inzicht willen hebben in hun eigen voedselstromen. Onder meer in de zorg, in binnensteden, onder primaire producenten én onder cateraars zien we concrete interesse om meer samen op te trekken voor minder verspilling en verwaarden van reststromen.

Drie centrale principes in een circulaire bio-economie

Hilke Bos – Brouwers neemt ons mee in een wetenschappelijke kijk op de circulaire voedselketens. In een circulaire bio-economie staan drie principes centraal:

1. Plantaardige biomassa uit land en water is de basis van ons circulaire voedselsysteem
2. Bijproducten van plantaardige biomassa, zogenaamde reststromen, moet je zien te voorkomen. Als ze onvermijdelijk zijn moeten ze worden teruggevoerd naar de bio-economie, met een gezonde bodem als eerste prioriteit. Daarnaast als basismateriaal voor biomaterialen of als veevoer.
3. Functie en rol van het dier is om biomassa die niet geschikt is voor directe menselijke consumptie, terug te brengen in het voedselsysteem.

Hilke: “De uitdaging is om te gaan nadenken vanuit een ontwerp-perspectief en de ketens volledig circulair te ontwerpen.”

Hilke geeft ons daarbij verschillende ontwerp-principes mee:

• Van dichten van lekken naar een ‘waterdicht’-systeem vanaf het begin
• Goed in beeld hebben om welke stromen en stakeholders het gaat
• In parallel kijken naar de verschillende bestemmingsmogelijkheden (de verschillende “R”en van circulariteit), en niet op chronologische volgorde
• Inclusief ontwerpen: vermijdt het verplaatsen van problemen of het opwerpen van barriers op andere niveaus of plekken
• Gebruik maken van krachtige kantel-punten (leverage points), niet alleen maar focussen op technische zaken
• Urbane omgeving is echt anders dan nationaal of wereldschaal

Bekijk de PDF van presentatie van Hilke Bos – Brouwers of kijk de opname van haar presentatie terug.

Reflecties en ervaringen uit de praktijk

We vragen om een reactie op de presentatie van Hilke Bos-Brouwers, vanuit de praktijk. Daartoe hadden we René Krebber en Paula Rijkens gevraagd een reflectie te geven. Ook gaven overige deelnemers diverse reacties via chat en in het online gesprek. 

René Krebber, Zakelijkbezorgd.nl en Voorzitter Bedrijvenkring Hoevelaken-Nijkerk: “Ik vind het mooi en compleet. Het creëren van bewustwording is bij ondernemers inderdaad belangrijk. Die R-ladder met refuse tot recover kan daar bij helpen. Eigenlijk moeten ondernemers al vroegtijdig gaan nadenken over wat ze gaan doen en wat daar de gevolgen van zijn. De economie is helaas nu nog erg geld-gedreven. Denk eens aan de luxe artikelen die we momenteel aanschaffen nu vakanties niet door konden gaan. Duurzaamheid en circulariteit verdwijnen heel erg naar de achtergrond. Er komen gigantische reststromen vrij waar ondernemers zo goedkoop mogelijk van af proberen te komen. Zonder dat ondernemers en consumenten zich bewust (willen) zijn wat daar nou eigenlijk mee gebeurt.
Hoe ondernemers over te halen zijn? Het levert commercie op. We zijn bij verschillende voorbeelden dat duurzaamheid hen zeker uitbetaalt, zodra ze goed uitdragen wat ze doet en waarom.”

En wat voor bedrijf heb jij zelf? “Ik heb zakelijkbezorgd.nl opgezet, nadat ik 20 jaar een cateringbedrijf heb gehad in Amersfoort. We besteedden daar veel aandacht aan duurzaamheid en bijvoorbeeld regionale inkoop. Na de verkoop in 2016 zag ik helaas dat veel duurzame plannen werden losgelaten en geld weer de hoofdrol ging spelen. Dat vond ik jammer. Geïnspireerd door thuisbezorgd.nl heb ik vervolgens zakelijkbezorgd.nl opgezet voor de zakelijke markt. Daarin werk ik met cateraars samen die zich committeren aan stevige duurzame ambities. Ze stemmen er bijvoorbeeld mee in dat ik onaangekondigd in de keuken kan komen kijken. We denken met hen mee over de inkoop van spullen, restverwerking en bijvoorbeeld CO2 reductie. Bestellingen moeten binnen een straal van 10 km geproduceerd worden. Ik attendeer hen bijvoorbeeld op een goed regionaal product, maar ook op een leverancier van bio-disposable materialen. Zo mogelijk probeer ik ook korting te organiseren, omdat we met meerdere partijen samenwerken. Ondernemers zijn bereid daar tijd en energie in te stoppen. Wij helpen hen, delen informatie en dagen ze uit om verder te verduurzamen.”

Waarom werkt dat? “De individuele cateraars zijn druk met hun eigen business en de focus ligt natuurlijk op de klant. Ze worden graag ontzorgd.” 

Paula Rijkens, programmamanager insecten Foodvalley NL en voorzitter Regiodeal Foodvalley Spoor 2: circulair veevoer: “Ik herken het verhaal van Hilke heel erg in de praktijk. Ook bij de deelnemende bedrijven van Foodvalley NL zie ik dat we eerst een aantal jaren veel hebben gedacht vanuit een push, vanuit een reststroom. We pakten bijvoorbeeld de tomatenrestjes, de kopjes en kontjes, die bij McDonalds overbleven en keken vervolgens wat we daar mee gingen doen. In de tweede fase van circulair werken zag je inderdaad dat meer dat aan het veranderen. Vervolgens werd meer vraag-gestuurd gewerkt en actief gezocht naar reststromen om een circulair eindproduct te kunnen (blijven) maken. Inmiddels zijn we er aan toe om echt vanuit een circulaire model te gaan werken. Vanuit het programma insecten praten we bijvoorbeeld over stromen die niet meer naar food of feed kunnen. Daar zou je insecten op kunnen telen, daar veevoer van maken met een regionale veevoerproducent, dat veevoer wordt gebruikt door een regionale kippenhouder, waarvan de kippen en eieren weer naar een regionale retailer gaan waarvan de reststromen weer terugvloeien naar de insecten kweek. Zó maak je bepaalde stukken van de keten circulair. Dat vraagt samenwerking met meerdere partijen uit zo’n keten. En als Foodvalley NL helpen we graag om dit principe te helpen ontwikkelen om vervolgens nationale partners en internationale partners te laten aanhaken of hiervan te leren.” 

Vooruitblik, naar meer circulaire voedselketens in Regio Foodvalley

De bijeenkomst was tevens een aftrap om samen in actie te komen en echt aan de slag te gaan. Hoe gaan we de komende tijd verder?

• Focus We gaan focussen op enkele sectoren waar we tot nu toe interesse en concrete behoeften zien. Per sector brengen we concrete behoeften en vragen in beeld en prikken we vervolg-moment(en):
• Catering en bedrijfscatering
• Zorg
• Primaire producenten
• Binnensteden

Ook zien we dat er behoefte is aan oplossingen voor bierbostel en voor brood, met name uit de zorg.

• Ondersteuning Ondernemers en initiatieven kunnen op verschillende manieren ondersteuning vinden bij stappen naar circulaire ketens, denk aan contacten via specifieke netwerken, vouchers voor de inzet expertise, inzet van scholieren via onderwijs-stages of praktijkopdrachten, vormen van subsidie. We blijven ondernemers en initiatiefnemers actief koppelen aan mogelijke hulp en ondersteuning.
• Goede voorbeelden en expertise Er zijn verschillende inspirerende voorbeelden, zowel binnen als buiten de regio. Ook hebben ondernemers specifieke kennisvragen, over bijvoorbeeld wettelijke aspecten of verpakkingen. In volgende werkplaatsbijeenkomsten zullen we ondernemers en experts uitnodigen als spreker en daarmee uitwisseling van kennis en voorbeelden organiseren.
  
  

Presentatie inzien of terugkijken?

In de rechterkolom vind je links naar de presentaties en opnames.

Wil jij ook aan de slag?

Neem dan contact op met: